İşlenmiş gıdalardaki katkı maddelerinin ve bunların etkilerinin bilinmesi, insan sağlığının korunmasında oldukça önemlidir. Bu maddelerin tüketim miktarından kaynaklı olarak ortaya çıkabilen toksik etkilerin kavranması çeşitli problemlerin önlenmesine yardımcı olabilir. Uzun veya kısa vadede insan vücudunda meydana gelen etkilerin öğrenilmesi ve gerekli bilincin oluşmasının yanı sıra işlenmiş gıdaların alternatiflerinin bilinmesi de gerekebilir.
Yazı İçeriği
Paketli Gıda Nedir?
Paketli Gıdaların İçeriğinde Neler Var?
Paketli Gıdaların Olası Zararları
Sağlıklı Alternatifler ve Doğru Tüketim Yöntemleri
Sıkça Sorulan Sorular
Paketli Gıda Nedir?
Gıdalar çeşitli kriterlere uygun şekilde ambalajlanır ve tüketiciye ulaştırılır. Bu şekilde satışa sunulan ürünler paketli gıdalar olarak adlandırılır. Gıdaları paketleme işleminde asıl hedef ürün yapısını korumak ve bozulmaları minimuma indirmektir.
Paketli Gıdaların Tanımı ve Özellikleri
Paketli gıdaların üretiminin yaygınlaşmasıyla birlikte kimyasal özelliğe sahip koruyucu maddelerin kullanımı da artar. Kullanılan bu katkı maddelerinin amacı ürünün yapısında oluşabilecek değişiklikleri önlemektir. Koruyucu maddelerin kullanım sınırı Türk Gıda Kodeksi Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği ile şekillendirilir. Bu doğrultuda katkı maddelerinin miktarları ve özellikleri uluslararası seviyede incelenir.
Raf Ömrü Uzatmak İçin Kullanılan Maddeler
Gıdanın kalitesini koruyarak raf ömrünü uzatan katkı maddeleri şu şekilde gruplandırılır:
Antimikrobiyaller: Benzoik asit, sodyum benzoat, sorbik asit, potasyum sorbat, sülfitler, nitrit ve nitrat, kükürt dioksit…
Antioksidanlar: BHT, BHA, asit düzenleyiciler…
Paketli Gıdaların İçeriğinde Neler Var?
Paketli gıda üretiminde kullanılan koruyucu maddeler fonksiyon bakımından değişiklik gösterir. Hazır gıdalarda yer alan katkı maddelerinin kullanım amaçları şu şekilde sıralanabilir:
Ürünün raf ömrünü uzatmak,
Ürünün pişirme özelliklerini geliştirmek,
Aroma, tat, lezzet ve renk çeşitliliği sağlamak.
Koruyucu Maddeler ve Sağlık Üzerindeki Etkileri
Paketli gıdalarda çeşitli katkı maddelerinin kullanımına izin verilir. Bu noktada akıllara “Paketli gıdalar zararlı mı?” sorusu gelebilir. Katkı maddelerinin uzun süreler boyunca aşırı miktarda tüketilmesi vücutta toksik etkiler yaratabilir.
Olası problemlerin önüne geçebilmek adına her ülke katkı maddelerinin gıdalara hangi koşullarda eklenebileceğini düzenler. Türkiye’de de bu düzenleme uluslararası kuruluşların belirlediği standartlar dikkate alınarak yapılır. Bazı koruyucu maddelerin yüksek oranda, sıkça ve uzun süreli olarak tüketilmesinin sağlık üzerindeki etkileri şu şekilde sıralanabilir:
Gıdalarda lezzeti artırmak için kullanılan monosodyum glutamat (MSG) epilepsi nöbetlerini tetikleyebilir.
Benzoik asit ve tuzlar kilo kaybı, ağrı, sinir bozuklukları ve beyinde zedelenme gibi durumlara neden olabilir.
Nitrit ve nitrat kan basıncını düşürebilir. Bunun sonucunda düşük tansiyon (hipotansiyon) oluşabilir.
Kükürt dioksit astım ataklarına sebebiyet verebilir.
Katkı Maddelerinin Potansiyel Riskleri
Paketli gıdalarda kullanılan koruyucu maddelerin miktarı belirli şartlar doğrultusunda düzenlenir. Belirlenen değerin üzerinde kullanılan katkı maddeleri çeşitli problemlere sebebiyet verebilir. Bu sağlık problemleri şu şekilde sıralanabilir:
Astım,
Kızarıklıklar,
Karın ağrısı,
Deride döküntü ve kaşıntı,
İshal.
Yüksek Tuz ve Şeker İçeriği
Gereğinden fazla tuz tüketildiğinde kandaki tuz miktarı artar. Bu artış böbrek ve karaciğerlerde ekstra bir yük oluşturur. Fazla tuzun vücuttan atılamaması ödem başta olmak üzere çeşitli problemlere neden olabilir. Aynı şekilde şeker tüketiminin çok fazla olması da diyabet, hipertansiyon, böbrek hastalıkları ve kalp damar hastalıkları riskini artırabilir.
Trans Yağlar ve Kalp Sağlığı
Trans yağların erime noktası daha yüksektir. Bu özellik sert bir molekülün ortaya çıkmasını sağlar. Gıdalarda kullanılan trans yağlar LDL kolesterol miktarını artırabilir ve HDL kolesterol miktarını düşürebilir. Bu durum kalp hastalıkları yaşanma riskini yükseltebilir. Trans yağ tüketilmesi tavsiye edilmez.
Paketli Gıdaların Olası Zararları
Üretim aşamasında belirlenen oranlarda katkı maddesi içeren paketli gıdalardan çok fazla tüketmek çeşitli rahatsızlıkları beraberinde getirebilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Kalp damar rahatsızlıkları,
Obezite,
Kanser,
Alzaymır,
Parkinson.
Sindirim Sistemi Üzerindeki Etkiler
Aşırı şeker, yağ ve koruyucu katkı maddesi içeren gıdaların tüketilmesi bağırsak fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir. Bağırsaklardaki geçirgenliği artırarak ishal başta olmak üzere farklı sindirim problemlerinin yaşanma ihtimalini yükseltir. Bu sebeple paketli gıdaların etkileri sindirim sistemi üzerinde olumsuz sonuçlar yaratabilir.
Bağışıklık Sistemi ve Katkı Maddeleri
Gıdalardaki çeşitli katkı maddeleri bağışıklık sistemini zayıflatabilir. Zayıflayan bağışıklık sistemiyle vücut virüs, mantar veya bakteri kaynaklı hastalıklara karşı açık hale gelir. Aynı zamanda bu koruyucu maddeler hastalıklarla mücadele etme görevini üstlenen mikroorganizmaların zayıflamasına da sebebiyet verebilir.
Çocuklar ve Paketli Gıdaların Riskleri
Paketli gıdaların çocuklar tarafından tüketilmesi sonucunda oluşabilecek riskler şu şekilde sıralanabilir:
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB),
Uyku problemleri,
Huzursuzluk,
Gelişim problemleri.
Sağlıklı Alternatifler ve Doğru Tüketim Yöntemleri
Paketli gıdalar yerine alternatiflerini içeren sağlıklı beslenme programlarının oluşturulabilmesi için belirli adımların takip edilmesi gerekir. Bazı beslenme önerileri şu şekilde açıklanabilir:
Yağ, vitamin, mineral, protein ve karbonhidrat alımı dengeli bir şekilde yapılabilir.
Çok fazla katkı maddesi, tuz ve şeker içeren işlenmiş gıdaların yerine doğal yiyecekler tercih edilebilir.
Gereksiz kalori alımını azaltmak adına porsiyon kontrolü yapılabilir.
Ara öğünlerde metabolizmayı hızlandırmaya yardımcı olan besinler tüketilebilir.
Etiket Okuma Alışkanlığı Geliştirme
Paketli gıdaların üzerinde kullanılan katkı maddelerini ifade eden kodlara yer verilir. Etiket okuma ve gıdaların içeriğini öğrenme bilinç sağlamak açısından önemlidir. Bilinmesi gereken kodlar şu şekilde sıralanabilir:
Gıda Katkı Maddeleri E Kodları
Antioksidanlar E 300-321
Renklendiriciler E 100-180
Geniş Amaçlı GKM E 900-927
Koruyucular E 200-285, E 300
Asit-Baz Sağlayıcılar E 500-637
Tatlandırıcılar, koku verenler E 620-637
Emülsifiyer ve Stabilizatörler E 322-500
Daha Az İşlenmiş Gıdalara Yönelme
Paketli ürünlerdense daha az işlenmiş gıdalara yönelmek sağlığı korumak için doğru bir adım olabilir. Doğal gıdalar vücut üzerinde daha olumlu etkiler gösterebilir. Beyin, kalp damar, bağışıklık ve sindirim sistemlerinin sağlığı için az işlenmiş ve doğal besinlerin tercih edilmesi önemlidir.
Evde Hazırlanan Alternatifler
Yüksek miktarda katkı maddesi içeren işlenmiş besinleri tüketmek yerine evde hazırlanan alternatifler tercih edilebilir. Bu sayede tüketilen besinlerin içerisinde ne olduğu tam olarak bilinebilir ve kontrol edilebilir. Aynı zamanda evde hazırlanan gıdaların besin değeri de doğal bir şekilde korunabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Paketli gıdalar neden zararlıdır?
Paketli gıdaların içerisinde hem lezzeti artırmak hem raf ömrünü uzatmak adına çeşitli koruyucu maddelere yer verilir. Koruyucu maddelerin sık tüketilmesi de vücutta toksik etkiler yaratabilir. Bu nedenle işlenmiş ve paketli gıdaların tüketilmesi zararlı kabul edilir.
Paketli gıdalar yerine sağlıklı alternatifler nelerdir?
İşlenmiş gıdaların yerine sebze, meyve, protein içeren besinler ve tam tahıllar tüketilebilir. Badem, fındık, ceviz gibi besinler diyet listelerine eklenebilir. Mevsime göre yeşillik tüketmeye özen gösterilebilir.
